Foca'nin Tarihi Eserleri

Athena Tapinagi: Bati Anadolu'nun 12 Iyon kentinden biri olan Phokaia kentinin ana tanricasi olan Athena adina M.O. 590-580 yillarinda yapimina baslanan Iyon duzeyindeki tapinak turunun erken orneklerinden biridir. Tuf tasindan yapilmis sutunlari, besik cati sistemini tasimaktadir. Athena tapinaginin kazisi 1998-1999 kazi sezonunda baslamis ve halen devam etmektedir. Tapinak Phokaia'nin merkezinde ve sehre hakim bir konumdadir. Ana girisi doguya bakmaktadir. Dogu yuzunun onunde de Athena'ya getirilen sunularin birakildigi bir sunak vardi. Tapinagin cevresi guzel bir podyum duvari ile cevrilmekteydi.
Su anki kazilarda bu podyum duvarinin ortaya cikarilmasi icin calisilmaktadir. Podyum duvarinin uzerinde pek cok tapinak mimari parcalari da bulunmustur. Ayrica Athena Kutsal Alani 17 ve 18 yy'larda yasam mekani olarak kullanilmistir. Bu doneme ait pek cok mimari ve seramik buluntular da ele gecirilmistir.

Kybele Acikhava Tapinagi: I.O. 580 yilina tarihlenen yapida, cesitli buyukluklerdeki bes niste tanrica Kybele'nin heykelleri ve kabartmalari yer aliyordu. Kayaya oyulmus adak havuzuyla denizci fenerlerinin konulmasi icin yapilan kucuk nisler; denizden gelenlerin burada tapindiklarini gosteriyor. Kutsal alanin yaslandigi kayalik uzerindeki sur duvarlari, duvar yapiminin dort ayri donemini gostermektedir. Arkaik surlar, harcsiz yapilmistir. Roma donemi surlarinda kirec harci kullanilirken; Ceneviz ve Osmanli donemi surlarinda kirec harci, kum, tugla parcasi ve kiremit tozlarindan olusan Horasan Harci kullanilmistir.

Athena'nin kokeni Babilli Kralice Izdar'a kadar gider. Kybele Anadolu'nun tanricasidir. Kybele, Arkaik donemden itibaren cok saygi gormustur. Yeldegirmenli tepe ile Incir Adasi'nda da kutsal alanlar vardir.

Tiyatro: I.O.340-330 yillarina tarihlenen tiyatro son donem kazilarda bulunmustur. ANADOLU'NUN EN ESKI TIYATROSUDUR. Kazi iki ayri bolumde yapilmistir. Birinci bolumde Analemna Duvari iyi korunmus bir halde ortaya cikarilmis (4,5 m. yuksekliginde); ikinci bolumde 4 ayri basamak bulunmustur. Basamaklarda Fuyte Oyta yazisina rastlanmistir. Buradan her mahallenin ayri bir bolumde yer aldigi ortaya konmustur. I.S. 1.yy'da seramik coplugu, 2.yy'da Nekropolis (mezarlik) olarak kullanilmistir. Dayanikli bir tas turu olmayan ve yorede Foca Tasi olarak anilan Tufa'dan yapilmistir.

Arkaik Duvar & Heredot Duvari : Son donemdeki kazilarda Foca'nin Arkaik donemde 5 km. uzunlugunda surlara sahip oldugu ortaya cikmistir. Maltepe Tumulusu tepesinde yapilan kazilarda I.O.590-580 yillarina tarihlenen sur duvarlari bulunmustur. Heredot bu duvarlardan sikca bahsettigi icin Heredot Duvari olarak anilmaktadir. Payanda duvarin yaninda yer alan 4m. genisligindeki boslugun kent kapisi oldugu saptanmistir.Kazilarda cikarilan Pers ok ve mizrak uclari, kirik amphoralar eski mancinik gulleleri I.O.546'da buyuk bir savas oldugunu gostermistir. Pers Komutani Harpagos'un ordusuyla Phokaialilar arasindaki savas, Harpagos'un zaferi ile sonuclanmistir.

Dis Kale: 1698 yilinda yapilan kaleden geriye pek birsey kalmamistir. Ic kisimda Turk hamaminin kalintisi vardir.

Mozaikler: Son donemdeki kazilarda Arkaik, klasik, Helenistik ve Roma donemine ait yerlesim katlari ortaya cikarilmistir. 1993'teki kazilarda cikarilan I.S.5-4 yy'lara tarihlenen Roma donemi villasinin taban mozaiklerinden biri hasarsizdir. Digeri biraz ileride kismen hasarli olarak bulunmustur. Saglam kismi restore edilip Izmir Arkeoloji Muzesi'ne konmustur.

Tas Ev: Foca'nin 7 km. kadar dogusunda kuru bir dere yatagi kenarinda, I.O. 4.yy'a tarihlenen, Lydia / Lykia geleneginde; Pers etkisi altinda kalinarak yapilmis bir mezar anittir.

Yel Degirmenleri: Foca'ya gelirken indiginiz yokusun solunda yer alan dagdir Top Dagi ve uzerinde tarihi yel degirmenleri vardir. Artik yikilmaya yuz tutmustur ama hem tarihi animsatir size hem de guzel bir manzara yasatir. Yakin zamanda yel degirmenlerinin restorasyonu planlanmaktadir.

Fatih Camii: Foca'nin Turk donemine ait en onemli yapisidir. Yapida ik ikitabe vardir. Avlu kapisindaki kitabe 1531 tarihlidir. Kitabeye gore Avlu Kapisi Mustafa Aga adli bir kisi tarafindan yaptirilmistir. Ana giris uzerindeki kitabeye gore de Kanuni Sultan Suleyman'in emriyle yeniden insa ettirilmistir. Kitabelerden, caminin Foca'nin fethinden sonra Fatih Sultan Mehmet tarafindan yaptirilarak 1531 yilinda bir avlu ile cevrelendigi, daha sonra Kanuni Sultan Suleyman'in emri ile ancak onun olumunden sonra 1569-1570 yillarinda yeniden insa edildigi anlasilmistir.

Kayalar Camii: Dikdortgen planli duz tavanla ortulu bir camidir. 15 ya da 16.yy'da yapildigi sanilmaktadir. Minaresi 19.yy'da yapilmistir.Bizans donemine ait devsirme malzeme kullanilmis, uzerini orten ahsap tavan yenilenmistir.

Hafiz Suleyman Mescidi: Giris acikligi uzerindeki kitabeye gore 1548'de Foca Kalesi dizdari Kurt Haci Mustafa tarafindan insa ettirilmistir. Gunumuzdeki seklini 18-19.yy'da almistir. 1917'de ibadete kapanan mescit 1992'de yeniden acilmistir.

Osmanli Mezarligi: 16.yy'dan 19.yy'in sonuna kadar gomuye acik oldugu oldugu anlasilmaktadir. Mezar taslarinda gul, selvi agaci, uzum salkimlari, nar, hurma ve stilize edilmis bircok bitkisel motif yer almaktadir.

Nekropol ve Sunak Alanlari: Ataturk Mahallesi, Sevgi Caddesinde yapilan kanalizasyon calismalari sirasinda ortaya cikmistir. M.O 6. yy ‘ dan , M.S 3.yy’a dek kullanim goren alan cok sayida mezar icermektedir. Soz konusu mezarlarda cok sayida eser ele gecmistir.
Arkaik doneme ait mezarlarda yakarak gomme gorunmektedir. Roma donemine ait mezarlarda ise hem dogrudan gomu , hem de yakarak gomme soz konusudur. Lahit mezarlar ise dikdortgen formlu ve yerel tuf tasindan yapilmadir. Bu alanda ayrica M.O 6. yy baslarina ait iki adet yapi ortaya cikarilmistir. Dikdortgen planli yapilar dinsel amaclidirlar. Sunak veya olu kultu ile ilgili merasim yada cenaze islerinin yapildigi binalardir. At nali planli bu yapilarin on cepheleri boydan boya merdivenlidir. Kazi calismalarinin tamamlanmasi nedeniyle uzeri kapatilarak caddeye islerlik verilmistir.

Seytan Hamami: Antik Cag'da kayalar oyularak yapilmis bir aile mezaridir. Mezar uzun bir yol ve iki mezar odasindan olusmustur. Yapilan kazilar sirasinda bulunan seramik, mezarin I.O.4. yy'a ait oldugunu ortaya koymustur.

Su kemeri Felix Sartiaux’ya gore orta cagda yapilmistir. Bu su kemeri yirminci yuzyilin baslarina kadar kullanilmis ve Foca’nin icme suyu ihtiyacinin buyuk bir kismini temin etmektedir. Le Bruyn 1678 de 180 kemer, saymistir. Cok buyuk kismi halen saglamdir.